Katedra Aleksandra Nevskiego w Tallinnie

Juhan Kreem
Pod red. Nikity Andrejevsa i Alexandra Filyushkina

Wzgórze Toompea w Tallinnie było zawsze miejscem władzy państwowej w Estonii. Zostało ufortyfikowane przez Estończyków, ale kiedy duńscy krzyżowcy przybyli w 1219 r., wznieśli nowy zamek z kamienia. Podczas panowania Zakonu Krzyżackiego w średniowieczu, zamek został powiększony i wybudowano długiego Herrmanna - wieżę główną. W XVIII wieku, średniowieczny zamek został przeprojektowany na dom gubernatora prowincji, podlegającego Carom Rosyjskim. W latach 1920-1922 budynek parlamentu Estonii został włączony do średniowiecznego zamku. Wszystkie te wydarzenia pozostawiły mocne symbole na Wzgórzu. Pośród których Katedra Nevskiego tuż obok zamku jest najbardziej kontrowersyjna.

Rząd Imperium Rosyjskiego w późnym XIX i wczesnym XX wieku ufundował kilka wielkich katedr aby uhonorować księcia Aleksandra Nevskiego w prowincjach imperium. Takie świątynie zostały np. zbudowane w Warszawie i Helsinkach. Budowla w Tallinnie jest z tej serii.

Pomysł budowy pochodzi od rządcy Sergeia Wladimirowicha Shakhovskoya. Architekt Mikhaïl Preobrajensky nalegał, że wzgórze zamkowe dominujące całe miasto będzie najbardziej odpowiednim miejscem dla kościoła, aby zamanifestować rosyjskie panowanie nad prowincjami. Również wybór patrona św. Aleksandra Nevskiego nie jest przypadkowy. Ten XIII-wieczny władca Nowogrodu pokonał szwedzkich żołnierzy nad Newą i w 1242, armię episkopatu Dorpatu Zakonu Krzyżackiego nad jeziorem Pejpus i był wysoce uznawany za obrońcę Rosji przeciwko zachodnio-katolickim intruzom. Kościół został zbudowany w latach 1894-1900 w tzw. „stylu rosyjskim” w oparciu o modele XVII-wiecznej architektury Moskwy i Jarosławia. Był poświęcony pamięci cudownego ratunku cesarza Aleksandra III z wypadku kolejowego 17 października, 1888 r. Po upadku imperium rosyjskiego, pojawiło się naturalne pragnienie aby wyzbyć się zewsząd tego rodzaju symboli. Wybudowany podobnie na próżno kościół prawosławny w Warszawie, został zburzony, w Helsinkach/Suomenlinna kościół prawosławny imperialnego garnizonu zamienił się w kościół luterański. W Tallinnie opracowano inne plany, ale były inne priorytety. Ponadto w Estonii była pokaźna mniejszość prawosławna broniąca kościoła. Władze sowieckie zamierzały zamienić katedrę na planetarium (w latach 60-tych XIX wieku), ale świątynia została uratowana. Główną rolę w jej ratowaniu odegrał młody biskup Tallinna i Estonii Aleksy (Ridiger) przyszły patriarcha Moskwy i całej Rusi Aleksy II (1990-2008). W 1995, katedra została wpisana na listę Krajowego Estońskiego Rejestru Pomników Kulturowych.

Dziś kościół już nie jest zagrożony, ale dalej są różne perspektywy. W obrazie miasta w stylu średniowieczno-hanzeatyckim, był intruzem. Dla podróżującego turysty, jest to egzotyczna architektura, a przewodniki rzadko o nim zapominają podczas reklamowania miejsc Tallinna w byłym Związku Radzieckim. Dla części populacji Estonii, która należała do kościoła prawosławnego patriarchatu Moskwy to katedra (siedziba biskupa). Choć Estończycy rzadko myślą o jej zburzeniu, pozostaje obca i rzadko przedstawiane jako coś pochodzenia estońskiego.