3.7 Gdzie Rosjanie zatrzymali Szwedów: Bitwa nad Newą (1240)

Alexandr Filyushkin
Pod red. Jörga Hackmanna i Juhana Kreema

Szwedzi i Rosjanie mają długą historię konfliktu w Regionie Morza Bałtyckiego, który zakończył się wtedy kiedy Szwecja odstąpiła od swoich imperialnych aspiracji po utracie Finlandii w 1809 roku i próbie ponownych podbojów w obrębie swoich granic, jak twierdził Esaias Tegnér tj. rozwijajmy naród szwedzki wewnętrznie i pokojowo zamiast prowadzić wojny z sąsiadami. Spoglądamy tutaj na wydarzenia w XIII wieku: Co stało się w ujściu rzeki Izhory 15 lipca 1240 roku?

Przez VII i wczesny VIII wiek, narastały przeciwności pomiędzy rosyjskim Novogrodem, a Królestwem Szwecji w walce o Karelię, Newę i Bałtyk. Szwedzi walczyli tu z krucjatami, Rusowie walczyli o chrzest ludu Karelii. Ponieważ nie było ustalonych granic na tych ziemiach, a fortec było mało, strony próbowały zabezpieczyć prawa kampaniami i dalekimi najazadami. Tu Nowogród i Szwecja miały spór o ziemię Izhorskaya (ziemię wzdłuż rzeki Newy, która wpada do Morza Bałtyckiego).

Bezpośredni dowód na Bitwę nad Newą jest wyłącznie dostępny w rosyjskich źródłach. Źródła szwedzkie podają tylko niejasną informację o kampanii przeciwko Rosji w 1240 r.; brak szczegółów na ten temat.

Zgodnie z rosyjskimi kronikami, celem szwedzkiej krucjaty w 1240 r. było zdobycie kluczowej rosyjskiej fortecy w regionie, Ładogi, jak również brzegów rzeki Newa, co umożliwiłoby Szwecji kontrolę dostępu do Bałtyku z sytemu rzecznego Równiny Rosyjskiej przez rzekę Wołchow i jezioro Ładoga. Ostatecznym celem mogło być podbicie całej ziemi nowogrodzkiej.

Kampania obejmowała Szwedów i Suomi (sum’), fińskie plemię. Żołnierze byli dowodzeni przez Ulfa Fase, rządce (jarla) Szwecji w 1240 r. Armia wyruszyła ze Sztokholmu, przepłynęła Morze Bałtyckie, przybyła do Turku i podążyła do ujścia rzeki Newy. Liczebność szwedzkich żołnierzy nie jest dokładnie znana. Historycy uważają, że prawdopodobna liczba to kilkaset ludzi. Zgodnie z kronikami, armia Aleksandra Nevskiego liczyła 1300 żołnierzy, którzy wzięli udział w Bitwie nad Newą.

Ruch szwedzkich jednostek morskich został zauważony przez rosyjskich strażników w ujści rzeki Newa. Wiadomość do Księcia Aleksandra Nowogrodu została wysłana natychmiast. Od razu wymaszerował na spotkanie z wrogiem, popłynął rzeką Izhorą i 15 lipca 1240 zaatakował obóz Szwedów, którzy zatrzymali się aby odpocząć w ujściu tej samej rzeki, w konfluencji z Newą. Bitwa trwała kilka godzin; Szwedzi ponieśli straty, wsiedli na statki i wycofali się. Armia rosyjska wygrała bitwę i w ten sposób szwedzka kampania została przerwana. Było to bezwarunkowe zwycięstwo. Zaiste szwedzi nie przeprowadzili dalszych ataków ziem nowogrodzkich do 1256 r. Książę Aleksander zdobył reputację utalentowanego dowódcy i zyskał przydomek „Nevsky”.

Dziś w ujściu Izhory, małej rzeki jesteśmy świadkami niespotykanego skupienia pomników. Obszar 300 na 300 metrów posiada 4 pomniki i muzeum. Postawione w różnych czasach, poświęcone są temu samemu wydarzeniu, o którym wspomina każdy rosyjski podręcznik do historii. To tu mieści się jedno z głównych „miejsc pamięci”. 15 lipca 1240 r. armia pod dowództwem Księcia Aleksandra Nowogrodu pokonała szwedzkich żołnierzy. Młody książe otrzymał imię Aleksander Nevsky i stał się postacią symboliczną w rosyjskiej historii.

W roku pańskim 1240, anno mundi 6748, Szwedzi przybyli z wielkimi siłami razem z Murmanami, Sumami i Yemi na wielu statkach ze swoimi Kanyazami i biskupami i zatrzymali nad Newą w ujściu Izhery, pragnąc objąć w posiadanie Ładogę lub jednym słowem Nowogród i cała prowincję Nowogrodu. Ale ponownie dobry i łaskawy Bóg, kochający ludzi zachował i uchronił nas przed obcymi, którzy starali się na próżno bez rozkazu od Boga. Kiedy dotarły wieści do Nowogrodu, że Szwedzi maszerują na Ładogę i Kanyaz, Aleksander razem z ludźmi z Nowogrodu i Ładogi nie czekał; stanał im naprzeciw i pokonał razem z mocą św. Zofii i modlitwami naszej Władczyni swiętej Matki Bożej i Maryi Zawsze Dziewicy 15 dnia lipca w Dzień Pamięci Świętych Kyurika i Ulity i Dzień Wiecu 630 Świętych Ojców Khalkidonu. Doszło do wielkiej rzezi Szwedów. Ich dowódca Spiridon, został zabity, niektórzy również sądzili, że zginął tam również ich biskup wraz z ogromną liczbą ludzi. Wypełniając dwa statki najlepszymi ludźmi najpierw do morza; a resztę poległych o niewiadomej liczbie do wykopanego dołu, a wielu zostało rannych; i tej samej nocy nie czekając na światło poniedziałku wybyli okryci hańbą. A ludzie Nowogrodu i Ładogi, którzy tam polegli, Kostyantin Lugotinits, Gyuryata Pineshchinich, Namest, Drochilo syn Nezdilo garbarza, dwudziestu ludzi ogółem z ludźmi Ładogi, lub mniej, Bóg wie. A Knyaz Aleksander z ludźmi Nowogrodu, wszyscy wrócili zdrowi do swojego kraju, ochronieni przez Boga i św. Zofię i modlitwy wszystkich świętych.

- Pierwsza Kronika Nowogrodu z 14 wieku. Tłumaczenie: Kronika Nowogrodu, 1016—1471. Przełożył R. Michell i N. Forbes, z wprowadzeniem C. R. Beazley I opisem tekstu przez A. A. Shakhmatov. L., 1914. s. 84-85.

Bitwa i zwycięstwo nad Newą dzięki objawieniu świętych męczenników Borysa i Gleba i pomocy aniołów Boga […]. Król kraju rzymskiej wiary, który leżał na północy, był pełen zazdrości i nienawiści, a on nabrał arogancji w umyśle; kiedy nadszedł właściwy czas - i wiedział, że Batu niszczy ziemie rosyjskie ze wszystkich stron - król ze swej strony miał nadzieję pokonać wszystko, co pozostało z Rosji. I w swojej dumie mówił tak: „Pójdę i przejmę Nowogród Wielki i wszystkie inne miasta, a wszystkich Słowian zniewolę. I pokonam samego Wielkiego Księcia Aleksandra i pojmę go żywego moimi rękami.”

Zebrał wielu ludzi, swoich mistrzów i biskupów, Szwedów i Murmanów, Suomi i Lamę, i wypełnił wiele okrętów swoimi żołnierzami. I wyruszył w wielkiej sile, oddychając wojną; i przekroczył morze. I wszedł do rzeki Newy, pijany szaleństwem, chcąc zdobyć Ładogę, Nowogród Wielki i wszystkie ziemie Nowogorodian aż do Walaamu […] Na próżno głupcy starali się przeciwstawić woli Bożej: relacja, że Szwedzi byli w drodze do Ładogi przed ich przybyciem. I wysłali swoich wysłanników do Aleksandra Iaroslavicha, aby przekazać: „Przeciwstaw się mi jeśli zdołasz; Ja już do ciebie przybyłem i pojmę cię, a ty i Twoi synowie będziecie moimi niewolnikami.”

Gdy książę Aleksander Iaroslavich usłyszał te słowa, jego dusza zapłonęła. I wszedł do kościoła Hagii Zofii i ukląkł przed świętym ołtarzem i ze łzami w oczach modlił się do Pana, naszego Boga, i Najczystszej Matki Bożej, aby uhonorować go pomocą. A potem powiedział: „Panie, Boże nasz, któryś nakazał, aby nikt nie szukał dobytku bliźniego, osądzaj między nim a mną, i zabraniaj mu szukać dobytku bliźniego.” […]

I tak, przyspieszając jeszcze bardziej, zmierzył się z wrogiem o szóstej godzinie rano. I była wielka bitwa z Rzymianami, a ich ogromna liczba została zabita. I książę ustawił swoją pieczęć ostrym mieczem na twarzy samego króla. I tu również sześciu mężnych wojowników walczących u jego boku wyróżniło się spośród oddziału Wielkiego Księcia Aleksandra.

Pierwszy nazywał się Gavrilo Oleksich. Ten zmusił się do przejścia na snäcka [rodzaj łodzi] i zobaczył, jak syn króla, wspierany po obu stronach, wbiega na pokład. I wjechał za nimi po desce, prosto na sam statek. A oni byli na pokładzie przed nim i odwracając się od niego, zrzucili go do morza. Ale dzięki woli Bożej wyszedł bez szwanku i znów poszedł do bitwy i walczył dzielnie z samym dowódcą pośród swoich żołnierzy. I tu zginął ich dowódca Spiridon, a także ich biskup.

Drugi nazywał się Sybyslav Iakunovich, człowiek z Nowogrodu. Ten raz po raz rzucał się w bitwę, nie mając broni, ale pojedynczy topór. Nie miał strachu w sercu. Wielu upadło z jego ręki; i wszyscy byli zdumieni jego siłą i odwagą.

Trzeci, Iakow z Połocka, był Mistrzem Łowów Księcia. Przeciął szeregi wroga mieczem i walczył dzielnie. I książę chwalił go.

Czwartym był Nowogrodzianin o imieniu Misza. Ten, walcząc pieszo, zaatakował Rzymian, okręty wojenne na czele swoich ludzi i zniszczył trzy z nich.

Piąty był młodszym żołnierzem księcia, pewną Savvą. Ten, wbiegając do wielkiego zadaszonego namiotu króla, ściął słup, a namiot się zawalił. A żołnierze Wielkiego Księcia Aleksandra Iaroslavicha, widząc upadek namiotu, radowali się.

Szósty był Ratmir, służący. Ten walczył jako piechur. I tłumy Rzymian spadły na niego ze wszystkich stron, a on umarł od wielu ran i tak umarł. […]

W tym czasie zdarzył się cud, jak za czasów starożytności, za panowania króla Ezechiasza, kiedy król Asyrii Sennacherib prowadził wojnę z Jerozolimą, chcąc zdobyć święte miasto. I nagle wyszedł anioł Pański, i zdusił sto osiemdziesiąt pięć tysięcy w zastępstwie Asyryjczyków. A gdy ludzie wstali rano, znaleźli tylko ciała umarłych. Tak też było po zwycięstwie Wielkiego Księcia Aleksandra Iarosławicza; kiedy pokonał króla, wielkie tłumy, które zginęły z rąk aniołów bożych, zostały znalezione martwe na przeciwległym brzegu rzeki Izhory, gdzie nie było oddziałów wielkiego księcia Aleksandra Iaroslavicha; było wiele ciał zabitych.

A reszta armii podjęła haniebną ucieczkę. I rzucili trupy swoich dowódców na trzy duże statki i zatopili je w jeziorze Nevo. […]

- Rosyjska Oświecona Kronika z 16 wieku. Tłumaczenie ze strony: http://www.goldschp.net/SIG/nevskii/nev1.html

Brak szwedzkich źródeł opisujących tę bitwę. Jest tylko niejasna informacja na temat szwedzkich ataków na region Karelii i Newy. Miejsce bitwy (gdzie Izhora wpada do Newy) było rozbudowywane różnymi strukturami. Od 18 do 20 wieku były tam port, mosty i drogi. Tak więc nie można znaleźć żadnego śladu trznastowiecznej bitwy.

 Fig. 144: Ujście rzek Izhory i Newy

Miejsce Bitwy nad Newą i pamięci

Zdjęcie: Alexandr Filyushkin

W 13 wieku była jedna bitwa pośród wielu. Jednak jej znaczenie dla rosyjskiej historii stało się jasne na przestrzeni czasu. Gloryfikacja zaczęła się w XVIII wieku, kiedy Rosja była w stanie wojny ze Szwecją o Bałtyk (Wielka Wojna Północna 1700-1721). W XIX i XX wieku zeszło się to z walką Imperium Rosyjskiego o Bałtyk przeciwko zgermanizowanemu światu, zwłaszcza podczas II Wojny Światowej. Miejsce Bitwy nad Newą stało się miejscem pamięci od XVIII do XX wieku.

Św. Aleksander Nevsky: pierwszy pomnik zaznaczający miejsce pamięci był świątynia pomnikową

W lipcu 1710 r. podczas inspekcji nowych sąsiedztw Sankt Petersburga, stolicy Rosysjkiego Imperium, Car Piotr I nakazał wybudowania klasztoru u zbiegu rzeki Newy i Chernayi aby uhonorować Księcia Aleksandra Nevskiego. Car był przekonany, że klasztor został zbudowany w rzeczywistym miejscu Bitwy nad Newą, która miała miejsce 15 lipca 1240 r. przeciwko szwedzkiej armii. W wyniku bitwy w trzynastym wieku szwedzka ekspansja w regionie Bałtyku została zatrzymana, a Książe Aleksander otrzymał przydomek „Nevsky”. Ponieważ w latach 1700-1721 Rosja była w stanie wojny ze Szwecją o wybrzeże Bałtyku, historyczne paralele były oczywiste. Książę Aleksander został świętym patronem nowej stolicy, Sankt Petersburga.

Jednakże, car był w błędzie, ponieważ prawdziwe miejsce bitwy z 1240 było w dół rzeki Newy, ponad 15 km od Klasztoru Aleksandra Nevskiego. Dziś klasztor, noszący imię Aleksandra Nevskiego jest usytuowany na końcu „Nevsky Prospekt” w centrum Sankt Petersburga. Dokładne miejsce walki znajduje się w ujściu rzeki Izhory dopływie rzeki Newy. W 1711-1712, został tu zbudowany drewniany kościół, poświęcony aby uhonorować św. Aleksandra Nevskiego, rozkazem Piotra Wielkiego, który dowiedział się, że jest w błędzie. Zgodnie z legendą było to tu, przed kościołem gdzie w 1724 car Piotr powitał relikwię Aleksandra Nevskiego, które zostały przetransportoewane z miasta Vladimira do Sankt Petersburga.

Pierwszy drewniany pamiątkowy kościół spłonął w 1726 r. Został odbudowany w 1730 tylko aby ponownie spłonąć w 1797 r. W latach 1798-1799 zbudowano kamienny pamiątkowy kościół aby upamiętnić Bitwę nad Newą i ten zachował się do dnia dzisiejszego. Zakłada się, że architektami kościoła byli P. i V. Neyolovs. Kościół został przebudowany w latach 1820-1823, 1835-1836 i ponownie w latach 1871-1875. W 1934 r. został zamknięty przez komunistów i używany jako magazyn. Kościół został poważnie zniszczony podczas II Wojny Światowej. W 1942 r. wieża dzwonnicza została wysadzona w powietrze, a w 1962, kopuła kościoła zawaliła się z powodu zniszczeń.

W 1986 r. wystosowano propozycję aby ustawić pamiątkowy obelisk na ruinach kościoła na cześć Bitwy nad Newą. Potem jednakże został uruchomiony projekt aby odbudować pamiątkowy kościół. „Neva Battle” („Bitwa Newa”) stowarzyszenie wolontariuszy pod przewodnictwem G. Trubinkova, odegrało dużą rolę w promowanie tej idei. W latach 1987-1995, kościół został odbudowany (główne prace wykonane przez firmę „Lenoblrestavratsiya") i przekazany Ortodoksyjnym Chrześcijanom. Kościół Aleksandra Nevskiego jest umiejscowiony na lewym brzegu rzeki Izhory, u zbiegu rzeki Newy. Posiada dwie kaplice, północną, poświęconą na cześć św. Mikołaja i południową poświęconą na cześć ściętego św. Jana Chrzciciela.

 Fig. 145: Kościół św. Aleksandra Newskiego

Widok współczesny

Zdjęcie: Aleksander Filyushkin

 Fig. 146: Kościół św. Aleksandra Newskiego

Widok współczesny

Zdjęcie: Aleksander Filyushkin

Sowiecki Pomnik Wojskowej Chluby

W 1958 1,5 metrowa stela wypolerowanego kamienia została postawiona przez stowarzyszenia wojskowe i weteranów („stowarzyszenia wojskowe”) na prawym brzegu rzeki Izhory, około 200-300 metrów od ujścia aby uhonorować 250 rocznicę Leningradu (1703-1953). Inskrypcja na kamieniu mówi:

15 LIPCA 1240 R. MIAŁA TU MIEJSCE BITWA, W KTÓREJ ARMIA ROSYJSKA POD DOWÓDZTWEM ALEKSANDRA NEVSKIEGO CAŁKOWICIE I DOWODNIE POKONAŁA LICEBNIE WIEKSZE SIŁY WROGA, KTÓRY NAJECHAŁ NASZĄ OJCZYZNĘ. WZNIESIONY PRZEZ STOWARZYSZENIE WOJSKOWE ABY UCZCIĆ 250 ROCZNICĘ LENINGRADU.

Pomnik został zaprojektowany w skromny i surowo-wojskowy styl, charakterystyczny dla pomników wojskowych wzniesionych na terytorium ZSRR w latach pięćdziesiątych. Wskutek jego pojawienia, z pewnością przyciągnęło to analogie pomiędzy bitwą z trzynastego stulecia i ostatnio zakończonej Wielkiej Wojny Patriotycznej. Główną ideą jaką symbolizował było odparcie ataku obcych najeźdźców, zenętrznej agresji.

Unikatową cechą pomnika jest to, że został umiejscowiony na miejscu bitwy nad Newą z 15 lipca 1240 r. Dokładne miejsce bitwy jest nieznane, jednak oczywistym jest, że miała miejsce w ujściu rzeki Izhory, lokalizacji obozu szwedzkich żołnierzy, którzy zaatakowali żołnierzy Księcia Aleksandra. Historycy dalej spierają się czy bitwa odbyła się na prawym czy lewym brzegu rzeki Izhory. Pomnik jest umiejscowiony na prawym brzegu, a pamiątkowy kościół na lewym.

 Fig. 147: Sowiecki Pomnik Chwały Wojskowej

Zdjęcie: Alexandr Filyushkin

Zwycięstwo Księcia Aleksandra jest znakiem ochrony Boga

Wiele legend mówi, że wielkie zwycięstwo zostało odniesione z bożą pomocą, jest związanych z Bitwą nad Newą. Książe Aleksander Nevsky został kanonizowany w 1547 r. Nie jest jedynym ze znanych rosyjskich dowódców wojskowych, ale jednym z najbardziej czczonych świętych. Pózniejszy aspekt wysunął się na czoło w erze post-sowieckiej. W 2002 r. zbiór posągów nazwany „Kaplica pamiątkowa w miejscu bożej pomocy w dzień Bitwy nad Newą” został wzniesiony na cmentarzu w pobliżu kościoła św. Aleksandra Nevskiego. Portret pół-figury Aleksandra Nevskiego jest umiejscowiony w rzeźbionej ramie kaplicy prawosławnej. A. V. Ostapenko był fundatorem projektu, A. A. Seleznyev, zainicjował project, a rzeźbiarze G. Kozenyuk i A. A. Palmin, architekci V. L. Chulkevich i V.E. Zhukov wyrzeźbili i zaprojektowali pomnik. Pomnik jest głównie symbolem chrześcijaństwa, nie siły wojskowej, a chcrześcijański symbolizm jest dalej podkreślony miejscem pomnika w miejscu pamięci – czyli kościelnym cmentarzem. Bitwa nad Newą działa tu jako manifestacja boskiej interwencji, symbol boskiej ochrony Rosji (inskrypcja na kaplicy pamiątkowej mówi: „Bóg nie jest w mocy ale w prawdzie”).

 Fig. 148: Portret pół-postaci Aleksandra Nevskiego

Zdjęcie: Alexandr Filyushkin

Książe Aleksander pokonał Szwedów i odparł agresję Zachodu przeciw Rosji

W 2003 r. pomnik Aleksandra Nevskiego rzeźbiarza V. E. Gorevoya i architekta V. A. Popova został wzniesiony po lewej stronie ujścia rzeki Izhory, naprzeciw kościoła św. Aleksandra Nevskiego. Pomnik jest stojącą rzeźba z bronzu na wysokim piedestale (całkowita wysokość pomnika to 10 metrów; waga to 6 ton). Książe Aleksander jest przedstawiony jako wojownik w zbroi deptający bronie i zbroje wrogów pod swoimi stopami. Zbroja ujawnia elementy zachodnio-europejskie, takie jak hełm typu garnczkowego, który nie stał się zbytnio symbolem Szwedów, ale Zakonu Krzyżackiego z powodu filmów na ten temat. Tak więc obraz Aleksandra Nevskiego jako władcy, który odparł atak z Zachodu na Ruś wysuwa się na pierwszy plan.

 Fig. 149: Pomnik Aleksandra Nevskiego

Zdjęcie: Alexandr Filyushkin

Muzeum jako uchwycenie mitu historycznego

W 2009 r. muzeum z dioramą „Bitwa nad Newą” zostało założone na cyplu rzeki Izhory i na brzegu rzeki Newy. Głównym eksponatem jest diorama przedstawiająca bitwę, wykonana przez artystę I. S. Zhebrovskyego; modele nowoczesnych zbroi zostały również wystawione. Zawartość i dusza muzeum wizualizuje kanoniczną wersję „Żywota Aleksandra Nevskiego”, w ten sposób odtwarzając legendarne wydarzenia z 1240 r. To łączy wszystkie trzy poprzednie aspekty: Bitwę nad Newą jako symbol odparcia agresji obcych najeźdźców, aspekt kościoła i Aleksandra Nevskiego jako wojownika, który pokonał Zachód. Należy odnotować, że muzeum zostało otwarte z inicjatywy publicznej, mieszkańców wsi Ust-Izhory, entuzjastów i patriotów swojej „małej ojczyzny”, zatem jest bardzo poularne.

Jak i kiedy Bitwa nad Newą stała się rosyjskim, historycznym „miejscem pamięci”?

Dla współczesnych, Bitwa nad Newą w 1240 r. była głównie biograficznym podkreśleniem wspaniałego osiągnnięcia Księcia Aleksandra Nevskiego. Nic dziwnego, że jego najbardziej szczegółowy opis jest zachowany w Żywocie Księcia, opracowany około 1280 r. Uważano, że w trzynastym wieku, bitwa zatrzymała szwedzką ekspansję w dorzeczu rzeki Newa i ziemi Izhorskaya. W szedzkiej historii, bitwa nad Newą odgrywa dużo mniejszą rolę i nie jest wspomniana w kronikach. Nie była tez zainteresowaniem szwedzkiej historiografii dziewiętnastego i dwudziestego wieku.

Reputacja Księcia jako obrońcy prawosławia i całej Rosji rozwijała się stopniowo. Książe wojownik został kanonizowany w 1547 r. Od czasu Cara Piotra I (1682-1721), rola Aleksandra Nevskiego jako historycznego prekursora Piotra Wielkiego w jego walce o Morze Bałtyckie wysunęła się na pierwszy plan. W tym kontekście, popyt wizerunku historycznego Bitwy nad Newą rósł z roku na rok, a historia bitwy podjęła różne symboliczne znaczenia, jak konfrontacja z zachodnia agresją, ochrona Prawosławia od katolickiej ekspansji, obrona Newy i brzegów Bałtyku i triumf Rosji w kulturalnej i cywilizacyjnej konfrontacji z Europą.

Pomniki skupione we wsi Ust-Izhora w pobliżu miejsca Bitwy nad Newą odzwierciedlają symboliczne aspekty ważne dla rosyjskiej historii. Godne uwagi jest, że istnieje akumulacja tych aspektów i to że ani jeden z nich nie został odrzucony. Reputacja Bitwy nad Newą została dalej rozwinięta z pomocą nowoczesnych technologii. W ten sposób w 2008 r. w Rosji miał premierę film, Aleksander. Bitwa nad Newą w reżyserii Igora Kalenova, w którym krajowa ideologia, naukowa historiografia i wszystkie wspomnienia ludzi o tym wydarzeniu; nie ma między nimi sprzeczności.

Pytania do refleksji i dyskusji

1. Jak zmienił się wizerunek Aleksandra Nevskiego z biegiem czasu? Jakie polityczne wydarzenia wpłynęły na ten proces?
2. Co możemy wywnioskować odnośnie braku źródeł i historiografii ze strony szwedzkiej?
3. Spójrz na następny tekst „Katedra Aleksandera Nevskiego w Tallinie”. Jakie podobieństwa i różnice możesz odnaleźć?

Dodatkowe źródła

1. Mari Isoaho. Obraz Aleksandra Nevskiego w średniowiecznej Rosji: Wojownik i Święty (The Northern World; 21). Leiden, Brill Academic Publishers, 2006.
2. Yurij Krivosheev, Roman Sokolov. Aleksandr Nevskij: Epokha i pamiat’ (Alexander Nevskii. Epoka i pamięć). St Petersburg, Izdatel’stvo Olega Abyshko, 2018.
3. Frithjof Benjamin Schenk. Aleksandr Nevskij. Heiliger – Fürst – Nationalheld. Eine Erinnerungsfigur im russischen kulturellen Gedächtnis (1263-2000) (Alexander Nevskii. Święty - Książę – Bohater narodowy. Pamiątkowy character w rosyjskiej pamięci kulturowej). Köln, Weimar, Wien, Böhlau Verlag, 2004.