Anne Sørensen, Christian Pletzing, Janet Laidla
Michael North rozpoczyna swoją historię Bałtyku mówiąc, że obszar ten „zawsze był regionem wymiany i starć.”1) Caroline Boggis-Rolfe ciekawie zauważa w swojej niedawnej Historii Bałtyku i porównuje historię regionu do samego Morza Bałtyckiego – czasem bardzo (nawet zwodniczo) spokojnego, a potem nagle uderzonego przez gwałtowną burzę. Obecna książka jest o obydwu, o spokoju i niepokoju, zaczynając (jak u North i Boggis-Rolfe) od czasów Wikingów, sięgając do 20 wieku, ale zamiast opowiadania dotyczącego Bałtyku, prezentujemy kolekcję źródeł i poglądów wielu różnych podtematów.
W 2009 roku w Szlezwiku-Holsztynie narodziła się idea projektu ilustrującego historię regionu Morza Bałtyckiego z perspektywy ponadnarodowej. Academia Baltica (Lubeka/Sankelmark) zdołała zdobyć fundusze z programu „Kultura” Komisji Europejskiej na fazę początkową i rozwój modułu pilotażowego „Perspektywy Kulturowe” Projektu Historia Morza Bałtyckiego. Istotą projektu jest początek wirtualnej platformy dla historii regionu Morza Bałtyckiego. Od 2012 do 2014 roku, 14 partnerów z dziedzin nauki, edukacji i kultury regionu Morza Bałtyckiego pracowało nad tym projektem. Jego zamiarem było przedstawienie, że historia regionu Morza Bałtyckiego to coś więcej niż historia krajów Morza Bałtyckiego. W tym samym czasie Projekt Historia Morza Bałtyckiego chciał również przedstawić inne spojrzenia i perspektywy dotyczące wspólnej historii regionu.
W 2017 roku, partnerzy projektu zdołali zdobyć kolejne fundusze na kontynuację Projektu Historia Morza Bałtyckiego. Projekt jest wspierany przez Academia Baltica, partnerzy to Uniwersytet Nauk Stosowanych w Lubece, Uniwersytet Szczeciński, Fundacja Borussia w Olsztynie, Uniwersytet Vytautas Magnus w Kownie, Uniwersytet Łotewski w Rydze, Uniwersytet w Tartu, Archiwa Miejskie w Tallinie, Uniwersytet Linneusza w Växjö i Kalmarze i Uniwesytet w Aarhus. Nowy projekt kontynuuje projekt finansowany przez UE w latach 2012-14. Celem jest przedstawienie historii regionu Morza Bałtyckiego z wielu perspektyw, tym samym pobudza zrozumienie dla różnego postrzegania historii w różnych krajach graniczących z Morzem Bałtyckim. Dodatkowo historia regionu Morza Bałtyckiego jest użyteczna w edukacji dorosłych. Ma to zostać osiągnięte za pomocą materiałów dydaktycznych, samouczka i platformy internetowej.
Pojęcie wieloaspektowości jest oparte na ogólnej wnikliwości, że pojedyncze osoby jak również grupy społeczne pamiętają pewne przypadki i postępy inaczej, a te wspomnienia i ich przejawy również zmieniają się z czasem. To jednakże nie czyni tego akceptowalnym aby manipulować i fałszować historyczne dowody dla potrzeb politycznych, pieniężnych i osobistych.
Wieloaspektowość w nauczaniu historii jest połączona z przezwyciężeniem nacjonalistycznej, religijnej i/lub kulturowej wrogości. Podejście wieloaspektowe odzwierciedla, że historia nie jest oparta na jednej, autorytatywnej, mistrzowskiej narracji ale raczej stanowi siebie poprzez dialog pomiędzy różnymi narracjami. Poprzez wprowadzanie różnych perspektyw, edukacja historyczna próbuje nie tylko opisać wydarzenia historyczne ale również nadać znaczenie tym wydarzeniom i ich widocznemu oddziaływaniu na ludzi. Wieloaspektowość jest ustanawiana poprzez przedstawienie nie tylko jednego poglądu na wydarzenie (czy artefakt, osobę, miejsce itd.) ale kilka. Te inne aspekty mogą pochodzić od osób w historii, nauce, społeczeństwie, polityce, od mniejszości lub ludzi uciśnionych. Podkreślają one różne znaczenia wydarzeń historycznych w zależności od płci, wieku lub pochodzenia kulturowego. Te aspekty mogą pochodzić zarówno z własnego kraju, a także z innych. Tak więc wieloaspektowość jest podejściem holistycznym próbującym mieć wgląd i zrozumienie wydarzeń historycznych poprzez wszechstronność perspektyw w szerszym kontekście.
Wieloaspektowość posiada również potencjał aby pokazać, że wydarzenia historyczne – i ich interpretacja – są zawsze działaniami ludzkimi. Każde wydarzenie historyczne opiera się na decyzjach podejmowanych przez ludzi polegających na ich informacjach. Dlatego, jakość decyzji zależy od jakości informacji. Decyzje i interpretacje są również oparte na przekonaniach, być może na marzeniach lub obawach. Wieloaspektowość zatem, nie oznacza potrzeby porzucenia własnej perspektywy – ale raczej na potrzebie zrozumienia, że są inne perspektywy. W sposób istotny, jednakże, wieloaspektowość nie sugeruje akceptacji tak zwanych faktów alternatywnych nie wspartych źródłami i argumentami naukowymi.
Historia regionu Morza Bałtyckiego jest bogata w przykłady różnych aspektów dotyczących wydarzeń historycznych, które miały i dalej mają różny wpływ na różne strony, które go doświadczyły. Wielopłaszczyznowy charakter historii narodowych obszaru Morza Bałtyckiego może zostać użyty jako materiał bazowy dla rozwoju podejścia wieloaspektowego poprzez przekraczanie narodowych i/lub monokulturowych punktów widzenia. Te różne aspekty nie są wyrażone wyłącznie w formie pisemnej historii, ale również w zmienionych nazwach ulic, przeniesionych pomnikach i indywidualnych historiach życiowych.
Nie ma żadnego aspektu, który usatysfakcjonowałby każde możliwe postrzeganie historii Morza Bałtyckiego. Ogólnie nie ulega to wątpliwości, że wiele aspektów narodowych w obrębie regionu odkrywa fundamentalne różnice w zrozumieniu nowoczesnych społeczeństw i krajów jak również w odzwierciedleniach dotyczących historii w XX wieku. Te różnice zapewniają dodatkowe argumenty dlaczego zastosowanie historycznej wieloaspektowości wydaję się być szczególnie tu owocne, tym samym poszerzanie indywidualnego zrozumienia historii tego typu i współczesnych różnic w regionie.
Od wieków wojny i konflikty były dominującymi cechami charakterystycznymi regionu Morza Bałtyckiego. Wieloaspektowość dowiodła, że jest ważnym podejściem w przezwyciężeniu konfliktów narodowych. W perspektywie pokonfliktowej ważnym zamiarem jest usunięcie wrogich stereotypów innych narodów i wprowadzenie wiedzy o sąsiadach i dawnych wrogach jak również ich perspektywy dotyczące historii. Takie podejście może być głównym wkładem w pojednanie. To zadanie nie jest ograniczone do rządów i oficjalnych organów, ale również zawiera różne czynności wśród osób prywatnych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Przezwyciężenie anatgonizmów narodowych jednakże nie zawsze było udane.
Niniejsza książka jest zbiorem materiałów naukowych, które towarzyszą kursowi Historii Morza Bałtyckiego MOOC, ale mogą być również używane osobno. Każdy rozdział posiada tekst lub teksty wprowadzające, różne przykłady źródeł i opinii, pytań do refleksji i dyskusji i krótką listę do dalszego czytania. Biorąc pod uwagę, że niniejsza książka jest skierowana do szerszej publiczności, postaraliśmy się przekazać dłuższe wprowadzające teksty kontekstowe zwłaszcza dla wcześniejszych okresów. Jednakże ponieważ nie mogliśmy objąć całej historii obszaru Morza Bałtyckiego w tej książce, listy dodatkowych źródeł zostały dodane.
Jako, że są różne perspektywy na wydarzenia historyczne, są również różne sposoby pisania na ich temat. Zatem pozwoliliśmy naszym autorom na wolność w wyborze właściwej struktury rozdziału, jak również liczby i rodzaju źródeł do zaprezentowania. Są dłuższe prezentacje o różnych wydarzeniach, pomnikach i okresach, ale również krótsze wycieczki po niektórych mniej znanych wydarzeniach lub pomnikach.
Źródła są często tłumaczone przez samych autorów i pomimo, że jesteśmy bardzo świadomi, że dobór słów w tłumaczeniu jest również zależny od perspektywy tłumacza, próbowaliśmy być oddani oryginałowi, ale również edytowaliśmy teksty aby były łatwiejsze dla nierodzimych ludzi mówiących po angielsku. Dlatego też jednym z zadań zapewnionych przez nauczycieli może być porównanie przetłumaczonych źródeł z tymi w językach ojczystych studentów aby zauważyć subtelne różnice.
Bezsprzecznie, złożoność zrozumienia wydarzenia historycznego wzrasta wraz z włączeniem dalszych aspektów. Zatem pytanie to jak przedstawić wydarzenie z różnych perspektyw bez przytłaczania uczniów. Istota wieloaspektowości może być zilustrowana dobrym przykładem, który raczej jest w jakiś sposób związany z uczniami. Cel to aby uczniowie zrozumieli dlaczego warte to jest większego wysiłku. Wieloaspektowość może zostać zatem wdrożona przez wybór dodatkowych aspektów, które są głębiej dyskutowane. Te wybrane aspekty powinny zawierać ważne dodatkowe informacje dotyczące wydarzenia historycznego. Dodatkowo materiał może przekazywać dalsze aspekty, które zachęcą uczniów do dobrowolnego czytania. Alternatywnie, nauczyciel może dać zadanie aby wybrać jeden aspekt, opracować go i zaprezentować go na następnych zajęciach lub przygotować prezentację, video itd. i udostępnić to na platformie edukacyjnej. W drugim przypadku, inni uczniowie muszą przejrzeć materiał ucznia na platformie z wyprzedzeniem i przedyskutować dogłębnie aspekty tam zaprezentowane podczas następnych zajęć (odwrócona klasa). Przygotowanie źródeł mogą poprzedzać pytania: kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego. Ważnym jest aby nie tylko zaprezentować aspekty, ale je przedyskutować i zastanowić się nad własnym zrozumieniem wydarzenia, do tej pory i co się zmieniło z dodatkowymi aspektami.
Aby wzbogacić spektrum aspektów, uczniowie mogą zostać poproszeni o spróbowanie stworzenia źródeł historycznie cichych grup, takich jak niewolnicy, wieśniacy lub robotnicy. Te grupy często nie miały możliwości zapisania ich myśli i poglądów, dlatego też jest mało źródeł. Umieszczając siebie w roli jednej z tych grup i generując źródło (tj. wpis z dziennika), uczniowie zaangażują grupę. To może spowodować początkowo irytację, ale również może spowodować empatię i przyczynić się do większego zrozumienia uczenia się. Oczywiście wieloaspektowość może być realizowana na kilka różnych sposobów. Każde wdrożenie jednakże ma taki sam cel: wgląd, że dodatkowo do głównej narracji, istnieje inny punkt widzenia lub może nawet więcej niż jeden. Mamy nadzieję, że ta książka będzie użyteczna, a dyskusje na temat różnych aspektów tak wnikliwe, wzbogacające i interesujące jak nasz zespół autorów odnalazł to w procesie przygotowania.
Kurs MOOC: https://www.oncampus.de/weiterbildung/moocs/baltic_sea_history Platforma internetowa: http://balticseahistory.info/
1) Michael North. Bałtyk. Historia. Londyn, Cambridge, Mass, Harvard University Press, 2015. s. 1.