3.4 Początki Chrześcijaństwa

Valdis Tēraudkalns, Ņikita Andrejevs, Anders Fröjmark, Giedrius Janauskas

Przypadek Łotwy

Różne narracje dotycząe przyjęcia chrześcijaństwa na Łotwie są upolitycznionym obszarem gdzie starły się różne religijne i polityczne oddania. Bałtycko-germańscy autorzy często podkreślali rolę humanitarną i edukacyjną pierwszych niemieckich handlarzy i duchownych, którzy przyjechali na terytorium Łotwy. Łotewscy i rosyjscy autorzy, którzy wyznawali wiarę prawosławną podkreślali rolę rosyjskich kolonii w Latgale, we wschodniej części Łotwy, przed inwazją germańską. Są również Ci (którzy należą do Łotewskich Nacjonalistów lub Neopogan), którzy odnieśliby się do całego okresu panowania germańskiego jako 800 lat niewoli i przedstawiliby każdy wpływ chrześcijański w ciemnych barwach – czy to wschodni czy to zachodni.

Jest mało źródeł w formie pismnej dostępnych dla tego okresu. Kronika Henryka z Inflanów została napisana w XIII wieku. Jej nieznany autor pisze o chrystianizacji regionu z perpsektywy germańskiej. Kronika Henryka z Inflanów pozwala nam założyć, że były kościoły chrześcijańskie w Łatgalii i że niektórzy mieszkańcy Łatagli, np. Visvaldis, władca Jersiki, został ochrzszczony przez kościół prawosławny. Jednakże źródła nie mówią nam czy kościoły były budowane aby służyć lokalnej społeczności handlarzy i żołnierzy rosyjskich czy również celom misyjnym. Nie jest również jasne czy wiara niektórych władców była głównie motywowana przekonaniami religijnymi czy była wynikiem wysiłków politycznych/dyplomatycznych. Kronika wspomina, że synowie Tālivaldisa (władcy Tālavy) odwiedzili zastępcę katolickiego biskupa Alberta aby wymienić „wiarę rosyjską” na łacińską aby uzyskać wparcie wojsk germańskich przeciwko inwazjom litewskim i estońskim. Archeologowie znaleźli pochówki w Latgale z krzyżami i gdzie ciała zmarłych były zwrócone na wschód. Możliwym kontrargumentem ku temu jest to, że te zawieszki z krzyżami zostały znalezione tylko w grobach kobiet i dzieci, co oznacza, że prawdopodobnie były używane jako bizuteria, a nie jako artefakt religijny.

Historia Arcybiskupstwa Hambursko-Bremeńskiego (napisana w XI wieku) mówi o chrystianizacji Europy Północnej. Wspomina kościół w Kurlandii zbudowany w XI wieku przez kupca z poparciem duńskiego króla. Jednakże więcej nie wiadomo na ten temat. Lista biskupów Kurlandii również istnieje, ale ten dokument jest nierzetelny i kilka faktów w nim wspomnianych jest wyraźnie nieprawdziwa. Wydaje się, że powodem sporządzenia tej listy było podkreślenie roli Danii w regionie. Pierwszym historycznym biskupstwem Kurlandii był Engelbert, powołane około 1234 roku przez wyłannika papieskiego Wilhelma. Dane historyczne są również dostępne dla Meinharda, pierwszego biskupa Üxküll (obecnie Ikšķile), wyświęconego w 1186 roku. Podróżował z kupcami do Inflant aby nawracać lokalne plemienia. Jest często przedstawiany jako pokojowy misjonarz, jednakże na koniec zwrócił do idei krucjat, które zostały wprowadzone w życie przez jego następców Betholda (zabitego przez tubylców) i Alberta. Późniejsze były wspomagane przez nowo powołany Liwoński Zakon Braci Miecza i nawracali tubylców siłą. Nawrócenie na chrześcijaństwo terytorium dziś znanego jako Łotwa powinno być postrzegane jako część długotrwałego procesu chrystianizacji Europy, gdzie przeplatały się interesy ekonomiczne, wojskowe i religijne. Trudno powiedzieć kiedy to zostało w pełni osiągnięte (jeśli założymy, że chrześcijaństwo zostało zakorzenione w codziennym życiu tubylców). To najprawdopodobniej wydarzyło się podczas pojawienia się ruchu morawskiego w XVIII wieku wraz z rozprzestrzenieniem kultury czytania wspieranej przez oświecenie.

Ogólnie, chrystianizacja regionu może być widziana jako część projektu europeizacji, kiedy chrześcijaństwo jako złożony religijny, ekonomiczny, społeczny i polityczny system związków władzy rozszerzył się z Europy Zachodniej do innych części Europy. W XX wieku, chrystianizacji opierali się łotewscy neopoganie (dievturi, Stróże Boga po łotewsku), którzy przedstawiali historię Łotwy jako 800 lat germańskiej kolonizacji (formalnie kończącej się z eksodusem bałtycko-niemieckim zapoczątkowanym przez umowę pomiędzy nazistowskimi Niemcami i Łotwą w 1939 roku). Łotweski ruch dievturi powstał w latach dwudziestych dwudziestego wieku i jest blisko połączony z nacjonalizmem i poszukiwaniem alternatyw na niemiecko-dominujący Luteranizm w niektórych kręgach łotewskiej inteligencji. Dla niektórych, to oznaczało różne łotewskie projekty chrześcijaństwa, podczas gdy niektórzy szukali sposobów na stworzenie, nowej rodzimej religii.

Następujące to dwa fragmenty z dwóch różnych źródeł. Pierwszy pochodzi z książki o historii Kościoła napisanej przez Robertsa Feldmanisa, pastora luterańskiego i historyka Kościoła, który wspierał idee, że zachodnie chrześcijaństwo było pierwszą gałęzią chrześcijaństwa, które przybyło na terytorium Łotwy. Prawosławie w jego książce jest przedstawione jako obce dla Łotyszy. Czasami Feldmanis nie nazywa prawosławia pareizticība (jak zwykle tłumaczone na łotewski), ale używa słowa akin do transliteracji rosyjskiego terminu (pravoslāvība) aby retorycznie wzmocnić swój wywód. Skrytykował również pogląd, że Germanie przybyli pokojowo i wskazuje na możliwe działania misyjne Skandynawów w XI wieku.

Cofając się do początków chrystianizacji Łotwy, chciałbym podkreślić jeden bardzo ważny aspekt – istnienie bardzo propagowanego poglądu, że wiara chrześcijańska po raz pierwszy przyszła do nas ze Wschodu, ze strony prawosławnej, z Połocka i był to proces pokojowy w porównaniu z Zachodem, który przybył z „ogniem i mieczem”. […] Wiemy, że rosyjska agresja przeciwko Łotwie była zawsze bardzo okrutna, surowa i krwawa – również w 1180 i w 1182 roku kiedy nasze ziemie miały już kontakt z Zachodem. Rosjanie z Pskova i Nowogrodu najechali obszar południowej Estonii i północnej Łotwy zwanej Tālava niedaleko miejscowości Valka, Alūksne i północy Latgale. Oni bezlitośnie i często niszczyli nie tylko w jednym ataku. Zgodnie z kronikami, inwazje na Estonię były systematyczne – po kilku latach powtarzały się te same zniszczenia i groźby. Co zrobił Połock? Uderzył w dzwony kościelne w Jersice i wszystko było pięknie? Kroniki Połocka odnotowały jedną wiadomość, która jest kluczem do zrozumienia „pokojowego” przybycia prawosławia do naszych ziem. W 1107 roku, wielka armia z Połocka podążyła do i najechała Zemgale.

- Roberts Feldmanis. Latvijas baznīcas vesture. Rīga, Luterisma mantojuma fonds, 2010. s. 23

Drugi fragment pochodzi z książki napisanej w okresie międzywojennym przez Antonijsa Pommersa, ortodoksyjnego autora, który miał inny pogląd.

Nie ma zachowanych dokumentów historycznych, które pozwoliłyby nam stwierdzić rok czy nawet stulecie kiedy nauki chrystusowe zostały wprowadzone po raz pierwszy na obszarze dziś znanym jako Łotwa. Możemy być tylko pewni, że w XII stuleciu, Chrześcijanie już tu byli. […] W 988 roku, Wielki Książe Wladimir przyjął chrześcijaństwo z Bizancjum, a także nakazł to wszystkim swoim obywatelom. W XII wieku, Ruś posiadała wspaniałe centra kulturalne. Połock, Psków i Nowogród były miejscami najbliżej Łotwy. Stolicą biskupią Metropolity Wszechrusi był Kijów, ale wszystkie największe centra miejskie posiadały biskupia. Pierwszymi metropolitami byli synowie wysoko-kulturalnego Bizancjum. […] Kiedy Książęta Połocka i Pskowa rozpoczęli podboje ziem łotewskich, zbudowali fortece aby wzmocnić swoja siłę. […] Żaden z tych książąt nie próbował zmuszać do wiary tubylców. Jak wszędzie, praktykowali tolerancję religijną co jest cechą charakterystyczną dla prawosławia. Od tubylców żądali tylko tego co uzgodniono w umowach wzajemnych. Świadomość tubylców pozostała wolna. Oczywiście kiedy „obcy” sami chcieli dołączyć do prawosławia, nie byli odrzucani. Możemy odnaleźć takie przypadki w Kronice Henryka z Inflant, w materiałach zebranych przez historyka W. Gutzeita, w orędziu papieża Honoriusza III i innych materiałach. Gutzeit pisze: „Z pewnością jest znane, że apostołowie wiary grekokatolickiej byli pierwszymi, którzy przywieźli wiarę chrześcijańską do Vidzeme (Inflanty).” Papież Honoriusz III w swoim orędziu z 8 lutego 1222 roku, sugeruje duchowieństwu katolickiemu, że powinno bardziej aktywnie sprzeciwiać się rozprzestrzenianiu prawosławia i powinno zmuszać prawosławia na przejście na katolicyzm. Wydaje się, że prawosławie i jego misja w Vidzeme (Inflanty) miało poważny wpływ jeśli relacje o tym były wysyłane nawet do papieża, a on zdecydował się zachęcać swój lud w ich walce z prawosławiem.

- Antonijs Pommers. Pareizticība Latvijā: vēsturisks apcerējums. Ryga, 2015. s. 3-1. (Przedruk wydania z 1931 roku).

Pytania do refleksji i dyskusji (1)

1. Jak różnią się dwa poglądy zaprezentowane w źródłach? Jakie mogą być motywy różnicy w poglądach?
2. Porównaj źródła z tekstem wprowadzającym: Jakie inne punkty widzenia/argumenty możesz odnaleźć?

Przypadek Litwy – Ostatni Poganie Europy

Posuwanie się Chrześcijaństwa na terytoria plemion bałtyckich w X wieku. Później Zakon Krzyżacki i Kawalerowie Mieczowi zostali powołani aby rozprzestrzeniać chrześcijaństwo na ziemiach bałtyckich. Przyczyniając się do rozpowszechniania chrześcijaństwa, zakony te stale atakowały Litwę. W 1236 roku, w bitwie pod Saule, jednej z największych bitew w tamtym czasie, Litwnini wygrali i zdołali zatrzymać na pewien czas krucjaty na terytoria litewskie. Aby przetrwać, zakony połączyły się w jedno. Europejscy rycerze pomagali krzyżowcom podbić Prusów, a potem nadeszła kolej na inwazję Litwy.

Aby chronić państwo litewskie przed wrogiem – Zakonem Krzyżackim – Król Litwy Mindaugas zgodził się ochrzcić. Chrzest Mindaugasa, jego rodziny i członków jego dworu odbył się w 1251 roku. Jednakże, w 1263 roku, po śmierci króla Mindaugasa, chrześcijaństwo na Litwie ponownie zaczęło słabnąć i doświadczyło ciężkiego okresu. Od połowy XIII wieku, władcy Wielkiego Księstwa Litewskiego byli pod presją aby stać się chrześcijanami. Ogólnie, przejście na chrześcijaństwo było widziane jako przyszłościowa potrzeba z powodów (geo)politycznych, kulturalnych, genealogicznych i ekonomicznych. Dla Wielkiego Księstwa Litewskiego istniały dwa wybory: przyjąć zachodnią (katolicyzm) lub wschodnią (prawosławie) ścieżkę chrześcijaństwa. Na koniec, dwaj bracia – książęta Kęstutis and Algirdas – znaleźli sposób aby władać krajem. Kęstutis skoncentrował się na zachodnich terytoriach kraju, Algirdas skupił się na ziemiach wschodnich Wielkiego Księstwa. Obydwaj bracia szukali możliwości i znaleźli porozumienie z chrześcijanami. Kęstutis rozpoczał negocjacje z papieżem Klemensem VI, gdy Algirdas utrzymywał równowagę na ziemiach litewskich i ruskich Wielkiego Księstwa pozwalając ludziom na wyznawanie zarówno religii pogańskich i prawosławnych. Wydawało się, że nowe terytoria podbite na wschodzie wzmocniły kraj, ale dalej należało dokonać wyboru.

Chrzest Litwy miał miejsce kiedy Wielki Książe Litwy i Król Polski Jogaila (po polsku Jagiełło) doszedł do władzy w Polsce i obiecał chrzest siebie i Litwy. Przyjął chrzest wraz z braćmi w 1386 roku. W następnym roku Jagiełło przybył do Wilna z grupą polskiej szlachty i kapłanów aby ochrzcić Litwę. 17 lutego 1387 roku Jagiełło założył diecezję wileńską jak również siedem nowych parafii w Krevie, Mejszgole, Niemenczynie, Miedinkach, Wiłkomierzu, Oboltsy i Hainie. Zgodnie z Robertem Frostem, „pomimo wczesnych trudności, przejście się udało, nawet jeśli popularne wierzenia pogańskie były trudniejsze do wykorzenienia. Kontrola Jagiełły była wystarczająca aby zapewnić mały opór szlachty takiego rodzaju, który doprowadził do zamordowania Mindaugasa 120 lat wcześniej, przynajmniej w Auksztocie; na Żmudzi, gdzie pogaństwo było silnie zakorzenione, było inaczej: w 1382 roku Żmudzianie ostrzegli, że jeśli Jagiełło nakarze chrzest, będą się opierać”. Do 1413 roku tylko Żmudzianie byli dalej poganami. Wielki Książe Litwy Witold i Jagiełło byli zaniepokojeni o chrzes Żmudzian, tak więc pojechali na Żmudź gdzie wzięli udział w chrzcie grup ludzi i interpretowaniu prawd wiary.

Zniszczenie sanktuariów i kultu poprzedniej wiary poszło razem z ustanowieniem systemu katolickiego w sferach religijnej, politycznej i społecznej. Witold kontynuował dbanie o wzmacnianie Chrześcijaństwa na Litwie.

Jurgis Galminas poprowadził 60 szlachetnych Żmudzian, którzy złożyli skargi na działania Zakonu Krzyżackiego na Soborze w Konstancji w 1416 roku. Najaśniejszy Książe i Królu Królów, Ojcowie i Oddani Panowie w Chrystusie!

[…] Byli ludzie, którzy przybyli do naszego kraju aby władać naszymi ziemiami i mieliśmy nadzieję, że zbawią naszą ojczyznę od paszczy smoka i Księcia Ciemności i otworzą widzenie naszej ojczyzny poprzez chrzest na łaskę Chrystusa. Ale w ich duchu nie chcieli rozbudowywać wiary katolickiej, ale wypełniać swoje magazyny raczej niż niebiosa. W swojej fałszywej, przewrotnej i szalonej kontroli, byliśmy niczym szwędające się owce, ponieważ nie był nikogo kto zbawiłby nas i przeniósł do wiary katolickiej, ponieważ być może czas jeszcze nie nadszedł. […] Aby zrozumieć przedłużenie naszego chrztu i przejścia na prawdziwą wiarę znaną wam, jesteśmy chętni w tym liście zadeklarować prawdziwie i należycie prosić was o wysłuchanie nas z pokorą i czułością dla pokornej i pobożnej chęci przejścia na wiarę katolicką. […]

Chociaż, że pochodzimy od wolnych ojców, od samego początku naszego istnienia i jesteśmy prawdziwie wolni i posiadamy nasze bogactwa i własności jako nieodłączną i pełną wolność dziedziczenia, nie byliśmy spętani niewolnictwiem, ale bracia Zakonu Krzyżackiego Prus, znając nasze pochodzenie od wolnych ojców i życie w pełnej wolności, dołożyli wszelkich starań aby pozbawić nas naszej wolności i pokojowego życia, w najbardziej wrogi i okrutny sposób niszcząc nas, ignorując nasz zadawniony kult i gorące pragnienie i wysiłek dołączenia do wiary katolickiej. Nie próbowali wygrać naszych dusz dla Boga prawdziwego, lecz chcieli okupować i przejąć nasze dziedzictwo i ziemie tak jak to robili wcześniej. Mieliśmy nadzieję, że ci bracia zostali zesłani przez Boga, ale nasze nieświadome i niedoświadczone umysły wierzące w Chrystusa zobaczyły, że nic nie było ważne dla nich poza rzeczami świeckimi. Oni nie myślą o sprawach niebiańskich lub o tym jak pokazać nam scieżkę do zbawienia i nauczyć doktryny wiary. Ci bracia dbają nie o to co dane przez Boga, ale o to co ich i próbują okupować nasze ziemie. To nie pokora, dobra wola i sprawiedliwość Boga ma dla nich znaczenie ale chciwość i różne niesprawiedliwości, a zwłaszcza wszystkie rodzaje zła, który jest ojcem łamania prawa, nauczycielem wszystkich rodzajów krzywd, nosicielem zła, źródłem sporów i kopalnią wszelkiego rodzaju obrazy. Tam gdzie chcieliśmy znaleźć pełnię sprawiedliwości, doświadczyliśmy braku wiary katolickiej w nas, oni nie mają żadnego ludzkiego współczucia, a ich niegodziwe życie wpłynęło na niektórych z nas. Ich błędy określone z góry tak bardzo, że wielu obrzydzonych ich zachowaniem wolało umrzeć w ich błędnej [pogańskiej] wierze niż przyjąć ich spaczoną wiare katolicką. […]

- ŽEMAIČIŲ KRIKŠTAS tyrimai ir refleksija. pod red. Darius Baronas. Vilnius. 2013. s. 21-31.

Pozycja kościoła katolickiego wobec nawracania Litwinów na chrześcijaństwo w oparciu o list apostolski Sescentesima Anniversaria papieża Jana Pawła II na okazję sześćsetlecia „chrztu” Litwy.

Do mojego Czcigodnego Brata Liudasa Povilonisa Administratora Apostolskiego Kowna i Wyłkowyszki, Przewodniczącego Litewskiej Konferencji Episkopatu i do pozostałych Biskupów Litwy […] 2. Nawrócenie ludu litewskiego na chrześcijaństwo miało miejsce kilka wieków po sąsiednich ludach starej Europy. Zaciśnięci niczym w imadle pomiędzy Wschodem, z którego Słowianie przypierali, a Zachodem, z którego przybyli potężni rycerze Zakonu Krzyżackiego, wasi praojcowie, już na początku trzynastego wieku, ugruntowali struktury autonomicznego państwa i wyrtwale bronili swojej niepodległości i wolności. Te szczególne polityczne i geograficzne okoliczności wyjaśniają dlaczego Litwnini opierali się tak długo aby przyjąć Krzyż od tych, którzy natarli na nich z mieczem i zagrozili zmuszeniem do poddaństwa.

Było to ściśle po to aby uciec od zewnętrznych nacisków, które w 1251, Wielki Książe Mindaugas zdecydował się objąć wiarą katolicką i umieścić się pod specjalną protekcją Stolicy Apostolskiej, otrzymując od papieża Innocentego IV koronę królewską. Papież w tym samym czasie wzniósł pierwszą diecezję litewską i uchawalił, że będzie wyłącznie podlegać Stolicy Apostolskiej. Jednak nawrócenie Mindaugasa, które nie było adekwatnie przygotowane, spotkało się ze sprzeciwem ludu, który nie poszedł przykładem Wielkiego Księcia. Nawet przed rokiem 1260 biskup musiał się wycofać, a w roku 1263 tragiczna śmierć Mindaugasa położyła kres tej krótkotrwałej wiośnie.

3. Ponad stulecie musiało przeminąć zanim nastąpił jasny dzień „chrztu”. Była to praca i zasługa wybitnego syna Litwy, Wielkiego Księcia Jagiełły, który w 1386 roku zgodził się przejść wraz z jego poddanymi na wiarę katolicką i zdobył koronę Polski i rękę Królowej Jadwigi, przykładnej postaci chrześcijańskiej kobiety, dalej dziś czczonej jako błogosławionej w Krakowie. Przez następne cztery stulecia historia Litwy jest oznaczona wspólną tożsamością przeznaczenia – polityczną i religijną – z Polską. W 1387 roku, Król – który przyjął imię Władysław II, wrócił do Wilna, stolicy Wielkiego Księstwa i ustalił nawrócenie ludu, który otrzymał masowy chrzest, również dzięki osobistemu poświęceniu Króla. W roku kiedy powstała diecezja w Wilnie, a Franciszkanin Andrzej, który już był misjonarzem wśród Waszych ludzi, został nazwany pierwszym Biskupem.

W 1413 roku, Jagiełło, wraz ze swoim kuzynem Wielkim Księciem Witoldem, poświęcił się ewangelizacji mieszkańców Żmudzi. Kilka lat później Sobór w Konstancji mianował dla tego regionu swoich własnych Legatów aby wznieść Diecezję w Miednikach Królewskich aby konsekrować pierwszego biskupa Macieja i aby ukończyć nawracanie populacji. Król Jagiełło człowiek prostego i szlachetnego serca, prowadził przykładne życie według cnoty chrześcijańskiej, praktykując pobożność i litość i z żywą gorliwością w odniesieniu do niego z przenzaczeniem Kościoła, zaadoptował mądre warunki dla przychylności wolnego rozpowszechniania i ustanowienia wiary chrześcijańskiej we wszystkich terytoriach Wielkiego Księstwa. […]

- Z Watykanu, 5 czerwiec 1987, w dziewiąta rocznicę mojego Pontyfikatu. JAN PAWEŁ II. Można pobrać z: http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/1987/documents/hf_jp-ii_apl_05061987_sescentesima-anniversaria.html

Pytania do refleksji i dyskusji (2)

1. W oparciu o te źródła i dwa teksty, jakie są powody dla przyjmowania lub nieprzyjmowania Chrześcijaństwa na Litwie
2. Porównaj te z przypadkiem Litwy – jakie różnice i podobieństwa, możesz zauważyć.

Alternatywy dla Chrześcijańskiej Litwy

Romuva to wspólnota, która propaguje staro-pogańską religię, posiadającą aktywnych członków na Litwie, w Kandzie i USA. Na Litwie istnieje również wiele innych społeczności skupiających się na dziedzictwie pogańskiej Litwy. Romuva jest jedną z największych społeczności reprezentujących ruch neo-pogański na Litwie.

Romuva wywodzi się z bałtyckiej tradycji religijnej, która obejmuje dziedzictwo religijne Litwinów, Łotyszy i Prusów. […] Społeczność Romuva została założona w 1967 roku ale dopiero w 1992 roku została oficjalnie zarejestrowana jako bałtycka wspólnota wyznaniowa po raz pierwszy. Społeczności Romuva działają w USA i Kanadzie. Pod koniec 2001 r. trzy wspólnoty starożytnej wiary bałtyckiej z Wilna, Kowna i Molėtai oficjalnie połączyły się ze Wspólnotą Starożytnej Religii Bałtyckiej, choć w rzeczywistości społeczności te współpracowały przez dziesięć lat wcześniej.

Wszyscy wiodący Krivis i Vaidilas, którzy uczestniczyli zauważalnie w duchowym zjednoczeniu narodów bałtyckich w oparciu o religię i w pielęgnowaniu starożytnej wiary bałtyckiej, są uznawani za duchowych przywódców Wspólnoty Starożytnej Religii Bałtyckiej. […]

W okresie przedwojennym Republiki Litewskiej uznanie Romuvy za instytucję zostało zahamowane przez Kościół katolicki, który miał znaczący wpływ zarówno na życie polityczne, jak i na ówczesny rząd. W okresie sowieckim Romuva musiała ukrywać swoje aspiracje religijne. Mimo to aktywni Romuvianie byli stłumieni. Tylko w niepodległej Litwie, społeczności Romuva uzyskały oficjalne uznanie jako wspólnoty religijne. Jednak związek społeczności Romuva, czyli Wspólnoty Starożytnej Religii Bałtyckiej, utworzonej 11 listopada 2001 r., nie jest jeszcze w pełni uznane.

Duchowe potrzeby ludzi naszej wiary nie są zaspokajane ani w szkołach średnich, ani w armii litewskiej. Starobałtycka religia jest żywą całością duchowych doświadczeń i wiedzy, która spełnia odpowiednie potrzeby członków społeczności.

- Cytat z sekcji „O nas” strony internetowej Społeczności Romuva: można pobrać z: https://romuva.lt/apie/romuva/?lang=en

Pytania do refleksji i dyskusji (3)

1. Jak przebiegała chrystianizacja ziem gdzie położony jest Twój kraj? Czy dotychczas miała miejsce dyskusja na ten temat (w przestrzeni publicznej lub wśród historyków) lub czy są ku temu powody (polityczne, religijne, ekonomiczne) lub jaki jest charakter tego procesu (gwałtowny, spokojny)?
2. Czy istnieje powód aby zaufać jakiejkolwiek osobie piszącej o historii powstania chrześcijaństwa na określonym obszarze? Jakie możliwe interesy będące w obecnym czasie, mogą wpływać na sposób przedstawiania wydarzeń historycznych?
3. Jaka jest pisana „historia” wprowadzania nowych ruchgów religijnych w krajach europejskich, w ostatnich latach, w mediach w Twoim kraju? Jaką stosuję się retorykę? Co jest przedstawiane jako „tradycyjne”, a co jako „obce” w Twoim kontekście?
4. Czy w Twoim kraju ruchy pogańskie są podobne do społeczności Romuva? Kiedy zostały utworzone? Jak są widoczne w społeczeństwie? Dlaczego?

Dodatkowe źródła

1. Zderzenie kultur czy kompromis? Europeizacja obszaru Morza Bałtyckiego roku pańskiego 1100–1400. Referaty XI wieku SympzjumVisby przeprowadzone w Centrum Gotland dla Studiów Bałtyckich, Gotland University College, Visby, Październik 4th–9th, 1996. pod red. Nilsa Blomkvista. (Acta Visbyensia, 11). Visby, 1998.
2. Robert Frost. Oksfordzka Historia Polski-Litwy Tom I: Tworzenie Związku Polsko-Litewskiego, 1385—1569. Oxford, Oxford University Press, 2015.
3. Žemaičių krikštas: tyrimai ir refleksija (Chrzest Żmudzi: badanie i refleksja. pod red. Darius Baronas. Wilno, 2013.