Postrzeganie Wikingów

Anne Brædder, Juhan Kreem, Paweł Migdalski, Giedrius Janauskas

Epoka Wikingów – obecna przeszłość w kulturze popularnej

W 2013 roku serial telewizyjny Wikingowie miał swoją premierę w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych i następnie w innych miejscach. Szybko stał się bardzo popularny zarówno w Europie i Ameryce Północnej. Światło dzienne ujrzało kilka sezonów. Został napisany przez angielskiego scenarzystę i producenta Michael’a Hirst’a dla kanadyjskiego kanału History. Serial został zainspirowany opowieściami historycznymi o legendarnym duńskim królu Ragnarze Lodbrogu żyjącym gdzieś w Skandynawii ale wyruszającym na brutalne podboje do Anglii ze swoimi pobratymcami. W serialu, Wikingowie są przedstawiani jako żądni krwi barbarzyńcy, którzy gwałcą i mordują wszędzie tam gdzie się pojawią. Ten obraz jest daleki od raczej radosnego i prostego przedstawienia Wikingów na ubraniach dziecięcych, jedzeniu i w sklepach z pamiątkami, które można znaleźć w obrębie Morza Bałtyckiego.

Epoka Wikingów jest również obecną przeszłością w innych częściach kultury popularnej chociażby w rekonstrukcjach. Rekonstruktorzy symulują życie, bitwy Wikingów w większości części świata. Rekonstrukcje Wikingów często składają się ustawianych bitew, rzemiosła i życia codziennego na rynku. Jak wielu innych rekonstruktorów, rekonstruktorzy Wikingów są dumni ze swoich przedstawień; dążą do tego co uważają jako dokładność historyczna jeśli chodzi o wygląd i zwracają uwagę na szczegóły i wiedzę historyczną. Rekonstruktorzy są najczęściej historykami amatorami – w znaczenieu, że nie są profesjonalistami lub wykształconymi historykami ale są bardzo oddani swojemu hobby.

Wiele muzeów w regione Morze Bałtyckiego wystawiając Epokę Wykingów również używa elementów rekonstrukcji lub żywej historii. W Estonii odwiedzający Wioskę Wikingów mogą sami eksperymentować z Epoką Wikingów i spróbować swoich sił w kuźni, popłynąć statkiem Wikingów, nauczyć się umiejętności jako wojownicy, gotować na otwartym ogniu itd. Wioska Wikingów na Litwie zaprasza odwiedzających do zobaczenia, poczucia, dotknięcia, powąchania i posmakowania dziedzictwa Epoki Wikingów. W Danii ludzie mogą odwiedzić Muzeum Statków Wikingów, gdzie na wystawie można zobaczyć pięć statków Wikingów odnalezionych przez archeologów morskich w 1962 roku. Muzeum Statków Wikingów zrekonstruowało statek Wikingów Morski Ogier z Glendalough na początku tysiąclecia dla celów badań historycznych. Statek oryginalnie został zbudowany w pobliżu Dublina, ale został zrekonstruowany w Roskilde, w Danii. Rekonstrukcja może być również uważana za rodzaj przywrócenia lub eksperymentalnego przerobienia. W Sztokholmie, w Szwecji można odwiedzić największą na świecie wystawę poświęconą Wikingom.

Jako, że spektrum dla przedstawienia Wikingów jest szerokie, niniejszy rozdział jest podzielony na dwie części – różne postrzeganie Wikingów w głównych źródłach i niektóre aspekty Wikingów w naszej kulturze współczesnej.

Najazdy Wikingów na Brytanię

Pierwsze najazdy Wikingów na Anglię miały miejsce w VIII wieku. Najazdy poprzedziły próbę podboju w IX wieku i przez pewien okres Wikingowie kontrolowali spore części Anglii.

Kronika anglosaska została zebrana prawdopodobnie w IX wieku i jest zbiorem annałów zapisanych w języku staro-angielskim. Przetrwała w wielu różnych manuskryptach. Jest bezdyskusjnie ważnym źródłem wczesnej historii angielskiej, ale nie można na niej w pełni polegać.

A. Rok 793. W tym roku okropne ostrzeżenia przybyły do ziemi mieszkańców Nortumbrii i przeraziły lud; były to niepomierne wichury, błyskawice i płomienne smoki, które były widziane latające w powietrzu. Ogromna klęska głodu nastąpiła wkrótce po tych znakach; i krótko później, w tym samym roku, 6-ego przed Idami styczniowymi, siejący spustoszenie barbarzyńcy, w sposób godny pożałowania zniszczyli kościół Boga w Lindisfarne grabieżą i rzezią. I zmarł Siga 8-ego przed kalendami marcowymi.

- Kronika Anglosaska

Wikingowie estońscy

W standardowych opracowaniach na temat Epoki Wikingów, ziemie wschodnio-bałtyckie nie są zwykle uważane za terytoria Wikingów. Z drugiej strony Estończycy często identyfikują mieszkańców Epoki Żelaza ich ziem jako Wikingów. Umiejscowione na szlaku Wikingów na Wschód (Astrvegr), ziemie wschodniego Bałtyku były oczywiście w strefie wpływów skandynawskiej kultury. Ponadto XIII-wieczne kroniki krzyżowe opisują morskie najazdy Osylian, ułatwiając umieszczenie ich w tym samym kontekście jak najazdy Wikingów na zachodnią Europę kilka wieków wcześniej. W estońskiej historii narodowej, to również umożliwiło wyobrażenie chlubnej przeszłości, co równiez zawierało zniszczenie szwedzkiej Sigtuny w 1187 roku. Pogląd ten czyli “chwalebna przeszłość Wikingów” zainspirował estońskich pisarzy w późnych latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku do napisania takich powieści jak Urmas i Merike.

Zniszczenie Sigtuny przez Easterlingów jest zapisane w Erikskrönikan (Kronika Księcia Eryka), napisanej około 1320 roku. We wczesnowspółczesnych pismach historycznych inne wschodnie kraje są również wspomniane jako odpowiedzialne za spalenie miasta. Że tymi narodami byli Estończycy, zostało podjęte w pierwszej przemowie do ojczyzny przez Carla Roberta Jakobsona w 1868 roku i od tej pory zostało to na stałe zakorzenione w pamięci kulturowej Estończyków.

Szwecja wówczas doznała krzywd

Od Karelian, wszczynając wielki niepokój.

Wpłynęli z morza do Jeziora Mälar,

Czy to spokojnego czy burzliwego,

Sekretnie pośród wysp Svealand

Ukradkiem posuwając się na przód

Wtem wpadli na pomysł,

Aby miasto Sigtuna spłonęło,

I tak starannie podłozyli ogień,

Że miasto nie przetrwało grabień.

Zginął tu arcybiskup Jon,

A czyn ten ucieszył wielu pogan.

- Kronika Księcia Eryka. Werset epicki ze średniowiecznej Szwecji. Przełożone przez Eric Carlquist i Peter C. Högg. Lund, 2012.

Carl Robert Jakobson (1817-1857), dziennikarz, polityk i autor poważnych podręczników szkolnych, był jednym z liderów estońskiego ruchu narodowego. Jego trzy przemowy do ojczyzny sformułowały pogląd historii, który zinterpretował okres przed podbojem w historii Estonii jako złoty wiek.

W 1188 [sic!] Estończycy [!] popłynęli do Szwecji nad jezioro Mälar, które było w tym czasie pod panowaniem duńskim i 1 czerwca zabili tam arcybiskupa Johanna z Uppsali i spalili duże miasto Sigtuna, po czym powstała nowa stolica. Nawet teraz duże ruiny wież Sigtuny pomiędzy Sztokholem, a Uppsalą zachwycają i trudno jest uwierzyć jak z niedostatecznym uzbrojeniem w tym czasie, Estończycy mogli zniszczyć tak potężne miasto. Dalej wśród Szwedów krąży opowieść o zniszczeniu Uppsali i zuchwałości Estończyków.

- Carl Robert Jakobson. Kolm isamaa kõnet (Trzy przemowy do ojczyzny). Sankt-Petersburg, 1870.

Wikingowie w historii założenia Rusi

Główna Kronika Rosji, Opowieść Minionych Lat, opowiada o tym jak Słowianie zaprosili trzech braci, Rjurika, Sineusa i Truvora aby rządzili nimi, w drugiej połowie IX wieku. Rjurik ustanowił siebie w Nowogrodzie, jego syn Oleg również podbił Smoleńsk i Kijów, w ten sposób położył podwaliny dla Rusi Kijowskiej. Dokładna rola Skandynawów w ustanowieniu tego pierwszego rosyjskiego kraju jest gorąco debatowaną sprawą. Z jednej strony, nie ma wątpliwości dotyczącej obecności elit wojsk skandynawskich w Rusi Kijowskiej. Z drugiej zaś strony, w rosyjskiej, nacjonalistycznej historiografii, przeważał silny trend anty-normański, który podkreślał, że formowanie kraju było wynikiem rozwoju lokalnego, Wikingowie-imigranci (Waregowie) zostali bardzo szybko zasymilowani.

Nie było pośród nich prawa, a plemię występowało przeciwko plemieniu. Zatem spory wywiązywały się między nimi i zaczęli walczyć między sobą. Powiedzieli sobie: „Poszukajmy księcia, który będzie nami władał i sądził zgodnie z prawem”. Zatem zgodnie pojechali poza granice do Rusi Waregów: Ci szczególni Waregowie byli znani jako Rusi tak jak inni są zwani Szwedami, a inni Normanami, Anglikami, Gotami. Czudowie, Słowianie, Krywicze i Wepsowie potem tak rzekli do ludzi Rusi, „Nasz kraj jest wielki i bogaty, ale nie ma w nim porządku. Przybywajcie i rządźcie” W ten sposób wybrali trzech braci i ich krewnych, którzy wzięli ze sobą wszystkich Rosjan i wyemigrowali. Najstarszy, Rjurik, umiejscowił się w Nowogrodzie; drugi, Sineus, w Biełoziersku, a trzeci Truvor, w Izborsku.

- Główna Kronika Rosji. Tekst Laurentyński Przełożony i zredagowany przez Samuela Hazzarda Crossa i Olgerda P. Sherbowitz-Wetzora. Cambridge, 1953. s. 59.

Wikingowie w Historii Litwy

Arturas Mickevičius analizował wpływ Wikingów na społeczeństwo wschodnio-bałtyckie w szczególnym odniesieniu do początków państwowości na Litwie. Mickevičius interesował się Kuronowami możliwie będącymi Wikingami Bałtyckimi lub być może jako obrona przeciwko najazdom Wikingów.

Opis bitwy pomiędzy Wikingami, a Kuronowami (853) w Siborgu (obecnie Grobiņa, Łotwa) i Aputra (Apuolė, Litwa) został przedstawiony w Żywocie Rimberta z Anskar, Apostoła Północy, 801-865 (Vita Sancti Anschari).

ROZDZIAŁ XXX.

[…] Danowie, świadomi tego, w czasie kiedy biskup przybył na szwedzkie terytoria, zebrali dużą liczbę statków i popłynęli do tego kraju [Kurlandia], chętni zająć ich dobra i sobie ich podporządkować. Ich królestwo składało się z pięciu miast. Kiedy mieszkańcy dowiedzieli się, że przybywają, zebrali się i wspólnie zaczęli mężnie opierać i bronić swojej własności. Zwyciężając zmasakrowali połowę Danów i splądrowali ich statki, pozyskując od nich złoto, srebro i wiele łupów. Słysząc to Król Olaf i Szwedzi chcąc zdobyć reputację, że mogli zrobić to co nie udało się Danom i dlatego, że ten lud był im wcześniej podległy, zebrali ogromną armię i wyruszli w te rejony. W pierwszej kolejności przybyli do miasta w ich królestwie zwanym Siburg. To miasto, które posiadało siedem tysięcy ludzi zdolnych do walki, spustoszyli, złupili i spalili. Opuścili je ze wzmocnionymi nadziejami i po odesłaniu swoich statków wyruszyli w piątkową podróż i pospieszyli z dzikim zamiarem do innego z ich miast zwanych Aputra, w którym było piętnaście tysięcy walczących ludzi. Kiedy do niego dotarli, zamknięto ich w mieście i podczas gdy jedna strona energicznie atakowała miasto z zewnątrz, druga strona broniła go od wewnątrz. W ten sposób minęło osiem dni, w wyniku czego, choć walczyli i prowadzili wojnę od rana do nocy, a wielu padło po obu stronach, żadna ze stron nie odniosła zwycięstwa. Dziewiątego dnia Szwedzi, wyczerpani codzienną rzezią, zaczęli odczuwać niepokój, a w swym przerażeniu zastanawiali się tylko, jak mogą uciec. […] a kiedy król szwedzki zgodził się, natychmiast powiedzieli: „Pragniemy pokoju, a nie walki i chcemy zawrzeć z Tobą umowę. Przede wszystkim jesteśmy gotowi dać ci w celu zapewnienia porozumienia całe złoto i broń, które w zeszłym roku przyjęliśmy jako łup od Duńczyków. Co więcej, oferujemy pół funta srebra dla każdego pojedynczego człowieka w tym mieście, a dodatkowo zapłacimy ci daninę, którą wcześniej zapłaciliśmy i damy zakładników, ponieważ pragniemy odtąd podlegać i być posłuszni twojej władzy, jak byliśmy w dawnych czasach.

- Można znaleźć na: https://sourcebooks.fordham.edu/basis/anskar.asp